Bloedafname bij varkens: oefening baart kunst

Ellen Meijer en haar collega's van de Faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht gaan met de subsidie een namaakvarken (simUpig) ontwikkelen waarmee studenten diergeneeskunde dit lastige onderdeel van het praktijkonderwijs kunnen oefenen. Het fonds kent subsidies toe aan medewerkers van de UU en het Universitair Medisch Centrum (UMC) Utrecht, die een idee hebben om het gebruik van dieren in hun onderwijs of onderzoek te vervangen, te verminderen of te verfijnen.

Wat was de motivatie om dit project te starten en subsidie aan te vragen?

Tijdens de klinische fase van de opleiding tot dierenarts moeten alle studenten leren om bloed af te nemen bij varkens. Momenteel kunnen ze deze vaardigheid enkel oefenen met levende, zieke biggen die de studenten ophalen van varkensbedrijven voor diagnose. Bij deze biggen ervaren studenten over het algemeen de bloedafname als zeer moeilijk, waardoor studenten 2 tot 5 keer meer tijd nodig hebben dan ervaren dierenartsen om een bloedmonster af te nemen, wat het ongerief van de biggen vergroot.

Er is dus een simulatiemodel nodig waarmee studenten deze vaardigheid onder de knie krijgen en minder fouten maken bij levende dieren. De oproep van het 3V-Stimuleringsfonds kwam precies op het goede moment. Het kostte niet veel tijd om een voorstel te schrijven, aangezien het gaat om een vrij eenvoudig product dat we willen ontwikkelen. Bovendien hadden we tegen die tijd al een bedrijf gevonden dat ons wilden helpen met het ontwikkelen van het namaakdier: Forma Fundo. De subsidie was voldoende om het te ontwikkelen. De faculteit en het bedrijf zijn overeengekomen dat het model na ontwikkeling op de markt mag worden gebracht. In ruil daarvoor ontvangt de faculteit een aantal exemplaren.

Hoe ziet het model eruit?

Het is gebaseerd op een big van 10 kilogram. Om het model zo realistisch mogelijk te maken, wordt een volledig dier gebouwd. Hiervoor moet één big worden gedood, om de anatomische structuren te verkrijgen die nodig zijn voor het model. Van deze structuren worden afgietsels gemaakt, die vervolgens worden gebruikt om de onderdelen van synthetisch materiaal na te maken. In de hals worden aderen geplaatst, waardoor een namaakbloed kan stromen.

Bloedafname bij varkens is moeilijker dan bij veel andere diersoorten. Het bloedvat ligt diep verborgen tussen de spieren en het vetweefsel van de hals. Studenten moeten daarom prikken met de naald, zuigkracht blijven vasthouden en tegelijkertijd voelen of ze op de juiste plek zitten. Dat is erg moeilijk vanwege het gebrek aan visuele en tactiele feedback. Onze simUpig maakt dit mogelijk: je kunt de zuigkracht vasthouden en tegelijkertijd op zoek gaan naar het juiste bloedvat. Forma Fundo heeft eerder vergelijkbare modellen gemaakt die worden gebruikt in het veterinaire onderwijs in Utrecht, zoals een nagemaakte hondenpoot om een aderpunctie op te oefenen, en een hondenbek om intubatieprocedures te oefenen.

Hoe draagt simUpig bij aan de 3 V’s?

Dit model zal vooral dienen als verfijningsmethode. De gewenste uitkomst is dat studenten leren om sneller bloed af te nemen, waardoor de hoeveelheid ongemak bij de dieren afneemt. Het fixeren, het zoeken naar het juiste vat en de daadwerkelijke bloedafname door een ongetrainde student kan enkele minuten in beslag nemen. Vaak moet de punctie meerdere keren worden herhaald. Men mag aannemen dat dit geen comfortabele ervaring is voor de biggen.

Het blijft wel belangrijk om de procedure na het trainen met het model nog bij een levend dier te oefenen. Een levend varken zal schreeuwen en proberen te bewegen tijdens fixatie, wat de ervaring nog uitdagender maakt. Met simUpig leren studenten de basis, en als ze de procedure eenmaal onder de knie hebben, gaan ze oefenen op een echte big.

Als de simUpig een succes is, kan het ook op andere onderwijsgebieden worden geïmplementeerd. Het kan worden gebruikt als aanvullende training voor dierenartsen die normaal gesproken niet met varkens te maken hebben, maar de vaardigheid bijvoorbeeld nodig hebben als er een besmettelijke ziekte uitbreekt en er bloedmonsters van varkens moeten worden afgenomen. Het model zou ook kunnen worden gebruikt in de soortspecifieke module van de cursus proefdierkunde voor varkens, die ook wordt aangeboden aan de faculteit Diergeneeskunde.

Wat zijn de volgende stappen?

Na het afronden van het officiële papierwerk zijn we op zoek gegaan naar een big die als model kon dienen, liefst zonder een vergunning te moeten aanvragen. De Instantie voor Dierenwelzijn is heel behulpzaam geweest met het zoeken naar een big die niet enkel door ons gebruikt kon worden, maar ook voor onderwijs. Afgelopen februari hebben we een big geëuthanaseerd en gefixeerd. Het dier is naar het bedrijf gebracht dat ons varkensmodel gaat maken. Helaas ligt de productie nu stil door de coronamaatregelen.

Ik kijk ernaar uit om het effect van het model op de studenten te bestuderen. Objectief kunnen we hun vaardigheidsverbetering onderzoeken door de tijd te meten die nodig is om bloedmonsters te nemen bij levende biggen, na training op de simUpig. Voor een subjectieve evaluatie kunnen we studenten vragen naar hun ervaring. Ik zou tevreden zijn als studenten echt sneller waren, omdat de duur van de fixatie en het aantal doorgeprikte bloedvaten de meeste welzijnseffecten hebben op de biggen. Volgens mij is dat de belangrijkste winst.

Ellen Meijer is dierenarts. Ze werkt als junior universitair docent bij de afdeling Landbouwhuisdieren van de faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht. Ze is verbonden aan het onderzoeksprogramma Gedrag & Welzijn.